26 սեպտեմբեր, 1997թ. Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի մամուլի ասուլիսը

ՍԵՐՈՒՆԴՆԵՐԻ ԱՂԱՓԱՐԱԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆԸ

1997թ. սեպտեմբերի 26-ին տեղի ունեցավ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի մամուլի ասուլիսը: Նախատեսված մեկ ժամի փոխարեն մոտ երկու ժամ տեւած ասուլիսի վերջում լրագրողներից մեկի այն հարցին, թե երբ կլինի հաջորդ հանդիպումը Հայաստանի նախագահի հետ, Լեւոն Տեր-Պետրոսյանն ասաց. «Աստված տա»:

Միքայէլ Հայրապետեան

Պահպանողական կուսակցության նախագահ

--------------------------------------------------------------------------

ԿԱՐԵՆ ԹՈՓՉՅԱՆ (ԲիԲիՍի) - Վերջին ժամանակներս փորձագետները դադարել են քննարկել Հայաստանի տարածքով Ադրբեջանական նավթի երթուղին դեպի միջազգային շուկա: Մասնավորապես, դա բացատրվում է ղարաբաղյան հիմնախնդրի չկարգավորված լինելով: Ինչպե՞ս եք կարծում, ի՞նչ է կորցնում եւ ի՞նչ է ձեռք բերում Հայաստանը, որին դադարել են արժեւորել որպես տարանցիկ պետություն: Շնորհակալ եմ:

- Նախ ես չէի համաձայնի Ձեր կարծիքին, թե փորձագետները կամ նավթային ընկերությունները դադարել են դիտել Հայաստանը որպես նավթամուղի անցկացման ճանապարհներից մեկը: Հարցը այլ կերպ է դրված: Այսօր խոսքն ընդամենը նախնական նավթի տեղափոխման ճանապարհների մասին է: Բնական է, որ այդ նախնական նավթը պետք է անցնի արդեն գոյություն ունեցող գործող նավթամուղերով: Դա ԲաքուՆովոռոսիյսկ նավթամուղն է եւ ԲաքուԲաթում նավթամուղը: Ինչ վերաբերում է հիմնական նավթամուղին, ապա այդ հարցը դեռեւս ոչ միայն վճռված չէ, այլեւ քննարկումը, լավագույն դեպքում, սպասվում է մոտ կես տարի հետո: Իսկ որ ղարաբաղյան խնդիրը այս հարցում իսկապես խոչընդոտ է, սա էլ գաղտնիք չէ: Բոլորի համար էլ ցանկալի կլիներ, որ այս հարցը լուծված լիներ, եւ նավթամուղն անցներ Հայաստանով, որովհետեւ Հայաստանը Բաքվից Ջեյհան ամենակարճ ճանապարհն է: Մենք ժամանակին առաջարկել էինք նաեւ, որ այս երկու հարցերը անջատվեն իրարից: Կարելի էր ամենեւին չպնդել, որ նավթամուղը պետք է անցնի հարավային ճանապարհով, այսինքն հակամարտության գոտով (դա վերաբերում է Ֆիզուլու, Ջեբրայիլի եւ Զանգելանի շրջաններին, այնուհետեւ Մեղրիով դեպի Նախիջեւան), այլ դիտարկել հյուսիսային ճանապարհը, որը կապ չունի հակամարտության գոտու հետ: Այս տարբերակը նույնպես գտնվում է փորձագետների փաթեթում: Իսկապես, մենք չպետք է մոռանանք, որ այդ հարցի լուծումը կապված է Ղարաբաղի խնդրի կարգավորման հետ:

ԷԼԻՆԱ ԱՐԶՈՒՄԱՆՅԱՆ («Միր» ընկերություն) - Սեպտեմբերի 22ին «Թուրան» գործակալությունը հաղորդագրություն տարածեց այն մասին, թե իբր Յուկալովը հայտարարել է լրագրողներին, թե հայկական կողմը համաձայնվել է ղարաբաղյան խնդրի փուլ առ փուլ կարգավորման տարբերակին: Նույնը պնդեց նաեւ Ադրբեջանի արտգործնախարարը: Որքանով է դա համապատասխանում իրականությանը, եւ որոնք են համանախագահողների վերջին հանդիպման արդյունքները:

- իտեք ինչ, Բաքվում սովորություն կա միջնորդների անունից (Յուկալովի, դրանից առաջ Կազիմիրովի, Լամբախի անունից երկու դեպք է եղել) հայտարարություններ անել, որոնք հետագայում հերքվում են: Ես այսօր, չունենալով Յուկալովի անմիջական կարծիքը, չեմ կարող մեկնաբանել այդ միջնորդավորված կարծիքը: Ինչ վերաբերում է Հայաստանի դիրքորոշմանը, դրա մասին եղավ Հայաստանի Ա նախարարության հայտարարությունը, որը կարծում եմ սպառիչ էր: Վստահ եմ՝ այս լսարանում բազմաթիվ հարցեր կլինեն ԼՂ հարցի լուծման առնչությամբ, գուցե հնարավորություն կունենամ ավելի հանգամանորեն խոսել Հայաստանի մոտեցումների մասին եւ միջնորդական այն առաջարկների մասին, որոնք ներկայացվել են:

ԱՐՄԵՆ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ (Ռադիոգործակալություն) - Պարոն նախագահ, Ձեր կարծիքով ինչպիսի՞ ազդեցություն կարող է ունենալ իսրայելա-թուրքական ռազմական համագործակցությունը ողջ տարածաշրջանի վրա ընդհանրապես (ի նկատի ունեմ Մերձավոր արեւելքը, Պարսից ծոցը, Անդրկովկասը) եւ Հայաստանի վրա մասնավորապես:

- Ես կարծում եմ բոլոր այն համաձայնությունները, որոնք ուղղված են տարածաշրջանում զանազան երկրների հետ հակամարտությունների խորացմանը, այս կամ այն կերպ կազդեն նաեւ Հայաստանի վրա: Եթե իսրայելա-թուրքական ռազմական համագործակցությունը ուղղված է արաբական երկրների դեմ, բնական է՝ սա ավելի պիտի խորացնի լարվածությունը Մերձավոր արեւելքում եւ ավելի անորոշ դարձնի Հայաստանի իրավիճակը, քանի որ մենք Կովկաս լինելուց բացի, ավելի մերձավորարեւելյան տարածաշրջանի երկիր ենք:

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԱԼԱՋՅԱՆ («Իրավունք») - Հարցը վերաբերում է անցած տարվա իրադարձություններին: Ձեր նախկին զինակից, «Ազգային առաջադիմություն» կուսակցության նախագահ Ալբերտ Բաղդասարյանն իր հարցազրույցներից մեկում պնդում էր, թե անցյալ տարվա սեպտեմբերի 25ին Ձեր անձնական ինքնաթիռը պատրաստ էր թռիչքի: Ձեր դուրս գալը ամառանոցից խոչընդոտել էին Վազգեն Սարգսյանի տղաները: Կարո՞ղ եք հաստատել կամ հերքել այդ պնդումը:

- Ես Ձեզ խորհուրդ կտամ հավատալ Ալբերտ Բաղդասարյանին, եթե դա Ձեզ հաճելի է:

ԱՐՄԵՆ ԽԱՆԲԱԲՅԱՆ («Ռեսպուբլիկա Արմենիա») - Պարոն նախագահ, եթե ծանոթանանք Ադրբեջանի եւ Վրաստանի լրատվական միջոցների հաղորդագրություններին, կարծիք կստեղծվի, որ այդ երկրներում գտնում են, թե Հայաստանն անուղղակի կերպով ձգտում է խոչընդոտել Կովկասում եւ Անդրկովկասում ինտեգրացման գործընթացներին, այդ թվում, այսպես կոչված, Կովկասյան ԵԱՀԿ-ի ստեղծմանը: Նույնիսկ այն կարծիքն է ստեղծվում, որ ոչ այնքան ղարաբաղյան խնդրի առկայության, այլ իր ռուսամետության պատճառով է, որ Հայաստանը խոչընդոտում է դրան, քանի որ Ռուսաստանը շատ դեմ է կովկասյան նման ինտեգրացմանը: Ի՞նչ կարող եք ասել այդ մասին:

- Ես թռուցիկ եմ ծանոթ նման մեկնաբանություններին: Դուք խտացրիք դա, եւ ես, հավատալով Ձեր խտացմանը, պատասխանում եմ ոչ թե նրանց, այլ Ձեզ: Մի քանի հարց է շփոթված: Ես տեղյակ եմ, որ Կովկասյան ԵԱՀԿ-ի մարմին ստեղծելու հարցին, որ առաջ է քաշվել, նախաձեռնվել է հիմնականում Չեչենստանի կողմից, անկախ այն ամենից՝ ինչ գրվում է մամուլում, դեմ են նաեւ Վրաստանը եւ Ադրբեջանը, որոնք ունեն դժվարություններ Չեչենստանի հետ՝ նրանց չնեղացնելու առումով: Կար Ելցինի նախաձեռնությունը՝ կիսլովոդսկյան հանդիպումը, որը տեղի էր ունենում կովկասյան չորս պետությունների ղեկավարների միջեւ (Ռուսաստան, Վրաստան, Ադրբեջան եւ Հայաստան), եւ որոշում էր կայացվել այդ կիսլովոդսկյան հանդիպումը կամ գագաթնաժողովը դարձնել պարբերական: Եվ այս անգամ էլ Մոսկվայում, այցելության ժամանակ, այս հարցը լրջորեն քննարկվեց, եւ ես ողջունեցի այդ գաղափարը: Չեչենական նախաձեռնությունը, փաստորեն, ելցինյան նախաձեռնությունը ձախողելու մի ձեւ էր: Վստահ եմ, որ Ռուսաստան, Հայաստան, Ադրբեջան եւ Վրաստան գագաթնաժողովը շատ ավելի լուրջ բովանդակություն եւ հեռանկար ունի, քան չեչենական առաջարկությունները:

ՎԱՀԱՆ ՄԽԻԹԱՐՅԱՆ (Հայաստանի ամերիկյան համալսարան) - Մեծարգո նախագահ, անկախությունը որպես գաղափարախոսություն Ձեր եւ Ձեր սերնդինն է: Այն արդեն իրականություն է: Ըստ Ձեզ, որո՞նք պետք է լինեն գալիք սերնդի գաղափարախոսությունն ու նպատակները:

- Ճիշտ կլիներ, որ այդ հարցը ուղղեիք իմ տղային, որը հաջորդ սերնդի ներկայացուցիչն է: Սա կատակ է: Ո՞րը պետք է լինի հաջորդ սերնդի գաղափարախոսությունը: Հաջորդ սերնդի եւ հաջորդ բոլոր սերունդների գաղափարախոսությունը պետք է լինի մեր պետականության ամրապնդումը, մեր ժողովրդի բարգավաճումը եւ մեր երկրի ծաղկումը:

ՍԵՎԱՆ ԴԵՅՐՄԵՆՋՅԱՆ («Ժամանակ», Ստամբուլ) - Ուզում եմ իմանալ, թե ինչ վիճակում են գտնվում այսօր Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունները: Եվ ինչպիսի՞ն կլինի Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների տեսքը Ձեր նախագահության շրջանում:

- Այս հարցի շուրջ մենք բազմիցս ենք արտահայտվել, գուցե նույնիսկ կարելի է ասել, որ ամեն ինչ ասված է: Մենք որեւէ խնդիր չունենք: Պատրաստ ենք այսօր եւեթ, այս վայրկյանին, առանց որեւէ նախապայմանի Թուրքիայի հետ սկսել լուրջ առեւտրատնտեսական հարաբերություններ, բացել սահմանները, Թուրքիային տրամադրել մեր ճանապարհները՝ տարանցիկ առեւտրի համար: Թուրքիան նույնպես, կարծեք թե, այդ ամենին համաձայն է, բայց իր համար ստեղծել է մի թակարդ, որից չի կարողանում դուրս գալ, քանի որ Հայաստանի հետ հարաբերությունների բարելավումը նա կապում է հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների բարելավման, մասնավորապես, ԼՂ խնդրի կարգավորման հետ: Մենք փորձեցինք նրանց ապացուցել, համոզել, որ նրանք պետք է կարողանան անջատել հայ-թուրքական հարաբերությունների բարեկարգումը, նորմալացումը հայ-ադրբեջանական հարաբերություններից, սակայն դա չհաջողվեց: Միգուցե մենք ենք մեղավոր, որ լավ չենք բացատրել: Ինչեւէ, ես գտնում եմ, որ եթե Թուրքիան իսկապես շահագրգռված է Հայաստանի հետ բարիդրացիական հարաբերություններ հաստատելու, եթե Թուրքիան իսկապես շահագրգռված է նպաստել ԼՂ հարցի լուծմանը, որը նա ըստ էության դարձրել է հարաբերությունների բարելավման նախապայման, ապա ես գտնում եմ, եւ սա իմ խորին համոզումն է, որ Թուրքիան իր նպատակներին շատ ավելի հեշտությամբ կհասներ, եթե մինչեւ հիմա բարելաված լիներ իր հարաբերությունները Հայաստանի հետ: Հայաստանի հետ հարաբերությունների բարելավմամբ Թուրքիան կնպաստեր նաեւ ԼՂ հարցի խաղաղ լուծմանը:

ԱՐԱՅԻԿ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ (Արմենպրես) - Պարոն նախագահ, վերջին տարիներին մեր քաղաքական գործիչների կողմից հատկապես շատ է խոսվում ազգային գաղափարախոսության, ազգային ծրագրերի անհրաժեշտության մասին, իսկ Դուք մի առիթով նշեցիք, որ ազգային գաղափարախոսությունը կեղծ կատեգորիա է: Կարելի՞ է իմանալ՝ դա ի՞նչ մեկնություն ուներ՝ քաղաքակա՞ն, գիտակա՞ն, թե՞ փիլիսոփայական, եւ արդյո՞ք Դուք ընդունում եք անհատի գործոնը պատմության մեջ եւ մասնավորապես մեր պետության կայացման գործում:

- Ես արտահայտել եմ ոչ փիլիսոփայական, ոչ քաղաքական, ոչ էլ գիտական միտք: Ես արտահայտել եմ ընդամենը շատ պարզ միտք. շատ պարզ, մարդկային միտք, որը բխում է ժողովրդավարության իմ հասկացությունից: Ես ասել եմ ազգային գաղափարախոսությունը կեղծ կատեգորիա է: Այսօր էլ կրկնում եմ, վաղն էլ կասեմ: Ի՞նչ նկատի ունեմ: Ի՞նչ են այդ մարդիկ հասկանում ազգային գաղափարախոսության տակ: Մեկ բան՝ ամբողջ ազգը պետք է ընդունի այդ գաղափարախոսությունը: Ես այսպես եմ հասկանում: Ամբողջ ազգն ընդունում է մեկ գաղափարախոսություն միայն տոտալիտար համակարգերում, միայն իդեոլոգիական պետություններում: Իսկ եթե ժողովրդավարություն է, ապա ոչ ոք ոչ ոքի չի կարող պարտադրել որեւէ գաղափարախոսություն: Հայաստանում այսօր առկա բոլոր գաղափարախոսությունները՝ լինի դա կոմունիստական, սոցիալ-դեմոկրատական, լիբերալ-դեմոկրատական, ազգայնական, թե ծայրահեղ-ազգայնական՝ ինձ համար ազգային գաղափարախոսություններ են, որովհետեւ սրանցից յուրաքանչյուրն իր մեջ է տեսնում ազգի խնդիրների լուծման լավագույն ճանապարհը: Եթե ազգին պարտադրվում է ազգային գաղափարախոսություն, դրանով խաչ եք քաշում ժողովրդավարության վրա: Կա´մ մեկը, կա´մ մյուսը: Այո´, հնարավոր է ազգին պարտադրել մի գաղափարախոսություն: Այդպիսի բան տեսել ենք եւ տեսել ենք նաեւ դրա հետեւանքները:

ՀԱԿՈԲ ԱՍԱՏՐՅԱՆ («Ազգ») - Անցյալ տարի նախընտրական պայքարի ընթացքում Դուք հայտարարեցիք, որ եթե Հայաստանի ընդդիմությունը գա իշխանության, ապա Ղարաբաղում կսկսեն ռազմական գործողություններ, այսինքն պատերազմը կվերսկսվի: Այսօր ինչպիսի՞ն է իրավիճակը, մանավանդ, եթե նկատի ունենանք, որ ԼՂ պաշտպանության նախարարը նույնպես չի բացառում ռազմական գործողությունների վերսկսումը՝ այս անգամ չկապելով Հայաստանում ընդդիմության իշխանության գալու հետ:

- Ես, այո´, հայտարարել եմ նման բան: Բառացի ոչ այնպես, ինչպես Դուք եք ասում, բայց էությունը ճիշտ եք արտահայտում: Այո´, ես համոզված էի, որ ընդդիմությունը, գալով իշխանության գլուխ, պիտի սկսեր դիմել արկածախնդրությունների, որոնցից առաջինը լինելու էր Ղարաբաղում պատերազմի վերսկսումը: Բայց, գիտեք ինչ, սա մի ենթադրություն է, որը հնարավոր չէ ապացուցել: Ինչպես գիտեք, պատմության մեջ «եթե» գոյություն չունի: Ինչ վերաբերում է Բաբայանի հայտարարություններին, ապա ես կարծում եմ դրանք անզգույշ, ոչ ճկուն հայտարարություններ են, մանավանդ կարգավորման պրոցեսի այսօրվա վիճակի տեսակետից: իտեք, ես կուզեի հակված լինել դա համարելու անձնական մի կարծիք, որը բացարձակապես չի արտահայտում ԼՂՀ կառավարության կարծիքը: Մենք եւ ամբողջ աշխարհը տեսանք, որ ԼՂ ժողովուրդն անցկացրեց ժողովրդավարական ընտրություններ: Ե´վ ինձ համար, ե´ւ ամբողջ աշխարհի համար ԼՂ կարծիքը արտահայտում է ԼՂՀ նախագահը: Իսկ պաշտպանության նախարարը, բնական է, միշտ պետք է պատրաստ լինի պատերազմի: Ցանկացած պաշտպանության նախարար, նաեւ մեր Վազգեն Սարգսյանը: Քաղաքականությունը՝ քաղաքականություն, մենք պետք է ձգտենք խաղաղության, բայց խաղաղությանը ձգտելու ամենահիմնական կռվաններից մեկն էլ բանակի հզորությունն է, ռազմական ուժը, որը ես դիտում եմ ոչ թե որպես պատերազմի գործոն, այլ՝ խաղաղության գործոն: Այո, պաշտպանության նախարարը պետք է պատրաստ լինի պատերազմի, որպեսզի ոչ մի անակնկալի չգա: Ինչ վերաբերում է ընդհանրապես պատերազմի հնարավորությանը, ես պետք է ասեմ հետեւյալը. ես գտնում եմ, որ առաջիկայում պատերազմ չի լինելու, որովհետեւ խաղաղության գործընթացն արդեն բավականին լրջացել է: Պատերազմն այսօր ձեռնտու չէ ոչ մի կողմին՝ ո´չ Ղարաբաղին, ո´չ Ադրբեջանին, քանի որ հույս կա, եւ շատ լուրջ հույսեր կան, որ այդ հարցը կլուծվի խաղաղ ճանապարհով:

ՏԻԳՐԱՆ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ («Ինտերֆաքս») - Մեծարգո նախագահ, վերջին ժամանակներս հաճախակի խոսում են Ադրբեջանի եւ Հայաստանի ռազմական ուժերի հարաբերակցության մասին: Մեծ մասամբ Ադրբեջանի առավելությունն է նշվում այս հարցում: Ներկայումս ի՞նչ հարաբերակցություն ունեն ռազմական ուժերը՝ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի: Այդ կապակցությամբ, հետաքրքիր է իմանալ նաեւ՝ կա՞ որեւէ արդյունք եռակողմ հանձնաժողովի աշխատանքում, որը զբաղվում է Ռուսաստանի զենքը Անդրկովկաս ներկրելու հարցով:

- Առաջին հարցի առնչությամբ. թվեր չեմ ասի: Մենք ռազմական գաղտնիքներ հրապարակելու իրավունք չունենք: Այո´, մեր հաշվումներով՝ վերջին հինգ տարիների ընթացքում Ադրբեջանը ստացել է կրկնակի, եռակի անգամ ավելի շատ զենք, տեխնիկա եւ զինամթերք, քան Հայաստանը: Անցած պատերազմների ընթացքում Ադրբեջանն իր այդ ձեռք բերած տեխնիկայի, զինամթերքի, զենքի հիմնական մասը սպառել է, մաշեցրել է: Այսօր, ես գտնում եմ, կա հավասարակշռություն, եւ եթե այդպես չլիներ, եթե Ադրբեջանն այսօր էլ ունենար այդ կրկնակի-եռակի գերակշռությունը, վստահ եմ, նա վաղուց պատերազմը վերսկսած կլիներ: Ինչ վերաբերում է հանձնաժողովին, ապա հանձնաժողովն իր աշխատանքներն ըստ էության դեռ չի սկսել: Դեռեւս եռակողմ հանդիպում տեղի չի ունեցել: Առայժմ ընթանում են երկկողմ խորհրդակցություններ:

ԺՈՐԱ ՄԱՆՈՒՉԱՐՅԱՆ (Ամերիկայի ճարտարագետների եւ գիտնականների միություն, ԱՄՆ) -Լոս Անջելեսում սփյուռքահայությունն ունի հսկայական տեխնիկական, տեխնոլոգիական եւ գիտական ներուժ: Արդյոք Դուք ինչպե՞ս եք նախատեսում օգտագործել այդ տեխնիկական հնարավորությունները մեր երկրի առաջընթացի եւ զարգացման համար:

- Ես նախ մի քիչ չեմ հասկանում, թե ինչ են նշանակում այդ տեխնիկական հնարավորությունները Լոս Անջելեսում: Դա ի՞նչ է. տներում հաստոցնե՞ր ունեն, կոմպյուտերնե՞ր ունեն, թե՞ դրանք հիմնարկություններ են կամ կազմակերպություններ: Ունեն ռադիոկայաններ, հեռուստակայաններ, մամուլի կենտրոններ, որոնք մենք մինչեւ հիմա լավ չենք օգտագործում: Այո´, լավ չենք օգտագործել, այսուհետեւ պետք է լավ օգտագործենք: Այս հարցում մենք արդեն լուրջ աշխատանքներ ենք տանում, նաեւ մամուլի նոր ստեղծված վարչության հետ: Տեխնիկական հագեցումը, կարծում եմ, միջազգային եւ ներհանրապետական առաջիկա կարեւորագույն խնդիրներից է, եւ մենք պետք է աշխատենք այդ հնարավորությունները լավագույնս օգտագործել: Ինչ վերաբերում է Հայաստանում այդ ներուժի օգտագործմանը, ապա ես կարծում եմ՝ դրա հնարավորությունները վաղուց կան, եւ ով ուզել է՝ կարողացել է իր հնարավորությունների սահմաններում Հայաստանին օգնել ե´ւ «Հայաստան» հիմնադրամի միջոցով, ե´ւ նպատակային ծրագրերի իրականացման, ե´ւ համատեղ ձեռնարկությունների միջոցով: Մասնավորապես, Լոս Անջելեսից բավականին գործարարներ արդեն Հայաստանում ունեն համատեղ ձեռնարկություններ, նույնիսկ առանձին սեփական ձեռնարկություններ:

ՆԱՐԻՆԵ ՄԿՐՏՉՅԱՆ («Նոր հազարամյակ» ամսագիր) - Պարոն նախագահ, ես իմ հարցը տալիս եմ ելնելով այն համոզումից, որ Դուք հակված չեք Ձեզ համարել անսխալական: Ասացեք խնդրեմ, եթե Ձեզ հնարավորություն տրվի ուղղելու Ձեր կառավարման ժամանակահատվածում կատարած որեւէ սխալ, Դուք ո՞ր սխալը կնախընտրեիք ուղղել:

- Դժվար հարց եք տալիս: Մի սխալ ես չէի ուղղի. հավանաբար, տասնյակ սխալներ կուղղեի: Երբեմն կարելի էր ավելի ճիշտ կողմնորոշվել կադրերի ընտրության հարցում, ոչ միայն ես, այլ նաեւ մեր ողջ գործադիր իշխանությունը կարող էինք ավելի համարձակ լինել տնտեսական բարեփոխումների իրականացման գործընթացում: Մենք ունեցել ենք, այո´, ե´ւ վրիպումներ, ե´ւ հապաղումներ: Պատմությունը հետին թվով դատելիս միշտ կարելի է այնպես սրբագրել, որ ստեղծվի իդեալական գործունեություն: Այնպես որ, մեկ սխալ ես չեմ նշի. տասնյակ սխալներ կարելի է նշել:

ՆԱՐԻՆԵ ԴԻԼԲԱՐՅԱՆ («Լրաբեր») - Պարոն Տեր-Պետրոսյան, Ձեր կարծիքով, աջ բլոկի կազմավորումը չի՞ դանդաղում արդյոք, եւ այդ կապակցությամբ 1999թ. խորհրդարանական ընտրություններում, Ձեր կարծիքով, ո՞ր ուժերը պետք է հիմնականում մրցակցեն:

- Ես չեմ կարծում, որ դանդաղում է, եւ Դուք ճիշտ ժամկետ նշեցիք: Այդ աջ ուժերի մի նոր միջկուսակցական կամ արդեն միակուսակցական դաշինքը լիովին ձեւավորված կլինի 1999թ. ընտրություններից մի քանի ամիս առաջ: Դա նշանակում է, առնվազն, որ այս ուժը լրջորեն կմասնակցի այդ ընտրություններին: Ինչ վերաբերում է մյուս ուժերին, ես չեմ կարող ասել, թե նրանք ինչպես կարող են կազմակերպվել եւ ինչ փաստարկներ կարող են բերել այս ուժի դեմ:

ԱՎԵՏ ԴԵՄՈՒՐՅԱՆ (ՌԻԱ «Նովոստի» եւ «Առկա» գործակալություններ) - Պարոն նախագահ, ինչպե՞ս եք Դուք վերաբերվում տեղեկատվական թափանցիկությանը սեփականաշնորհման գործընթացում: Եվ այս պատրվակով՝ որքանո՞վ դա կաջակցի հայ-ռուսական տնտեսական հարաբերություններին:

- Եթե ճշտեիք հարցը. ի՞նչ է նշանակում թափանցիկություն: Ձեր հարցից ես ենթադրում եմ, որ սեփականաշնորհման գործընթացը գաղտնի է պահվում, աճուրդները թաքցվում են մեր լրագրողներից, այո՞, այդպիսի փաստե՞ր կան:

ԱՎԵՏ ԴԵՄՈՒՐՅԱՆ - Չի հրապարակվում:

- Եթե դուք հետաքրքրվում եք՝ կարող եք այդ փաստերը ստանալ: Չե՞ք կարող: Որեւէ լրագրողի մերժե՞լ են որեւէ տեղեկություն տալ սեփականաշնորհման գործընթացի վերաբերյալ, աճուրդների վերաբերյալ, գնահատումների վերաբերյալ: Ես կխնդրեմ բոլոր կոնկրետ փաստերը ինձ ներկայացնել:

ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ - Խոսքը միջազգային աճուրդների մասին է:

- Միջազգային աճուրդն ունի իր օրենքները: ործարքի գաղտնիությունը պետք է պահպանվի: Այլապես ոչ մի գործարք տեղի չի ունենա: ործարքի գաղտնիությունը որոշ ժամկետում պիտի պահպանվի: Եթե գաղտնիք չպահպանվի, ոչ մի գին չեն տա:

ՄԱՐԻՆԵ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ (Արմենպրես) - Մեծարգո պարոն նախագահ, Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմության» 1500-ամյա հոբելյանին նվիրված հանդիսության ժամանակ, հիշատակելով պատմահոր կողմից ազգային արժանապատվության եւ սեփական ուժերի գնահատման իրապաշտական գիտակցության ընկալումը, Դուք նշեցիք, որ այսօր էլ մեր ժողովրդին հենց այդ է անհրաժեշտ: Արդյո՞ք մեր ժողովուրդը, պետությունը, իշխանությունները, քաղաքական ուժերը անցած 6 տարիների ճանապարհը անցել են հենց այդ գիտակցությամբ:

- Ես ուզում եմ հիշել, նախ, կոնկրետ ինչ եմ ասել: Խորենացին շատ մեծ միտք է արտահայտել դեռ 1500 տարի առաջ, կարողացել է փայլուն կերպով ձեւակերպել «Ոտքերդ վերմակիդ չափով երկարացրու» բանաձեւը: Այո´, ես գտնում եմ՝ եթե ազգը չի կարողանում ճիշտ գնահատել իր ուժերը, ոչ միայն ազգը, այլեւ մարդը, եթե ինքը չի կարողանում գնահատել իր ուժերը, այդ ազգն ու այդ մարդը կարող են մատնվել խայտառակ վիճակների, ինչպես մենք տեսնում ենք ամեն քայլափոխի: Առնվազն ես եւ իմ ընկերներն առաջնորդվել ենք այդ գիտակցությամբ: Մենք, համենայն դեպս, չենք արել մի քայլ՝ դա լինի քաղաքականության մեջ, թե տնտեսության, որը վեր լիներ մեր ուժերից, մեր հնարավորությունների սահմանից: Խորենացին դա´ է ասել:

ԱԼՎԱՐԴ ԲԱՐԽՈՒԴԱՐՅԱՆ (Տեղեկատվության վարչություն) - Մեծարգո պարոն նախագահ, տարածաշրջանի երկրները՝ Թուրքիան, Իրանը, Ադրբեջանը, Վրաստանը, տարբեր մակարդակներով, բազմիցս ընդգծել են իրենց երկրների ձգտումը եւ հնարավորությունը տարածաշրջանում առաջնորդ դառնալու համար: Եթե Դուք ընդհանրապես ընդունում եք տարածաշրջանային լիդեր գաղափարը, ապա, ըստ Ձեզ, Հայաստանն ի՞նչ հնարավորություններ կունենա ապագայում նման դեր ստանձնելու համար:

- Նայած՝ ինչ եք հասկանում տարածաշրջան ասելով: Եթե հասկանում եք Մերձավոր արեւելքը, ապա ո´չ Հայաստանը, ո´չ Վրաստանը, ո´չ Ադրբեջանը երբեք լիդեր չեն դառնա: Նորից Խորենացուն հիշենք: Ինչ վերաբերում է Թուրքիային, այո´, Թուրքիան ունի նման հավակնություններ մերձավորարեւելյան տարածաշրջանում: Այսօր արդեն ավելի լայն, նույնիսկ մի նոր տերմին գոյություն ունի: Մեր մամուլում չեմ հանդիպել, բայց արդեն գիտնականների, փորձագետների մակարդակում շատ սովորական տերմին է դարձել. Մեծ մերձավոր արեւելք, որն ընդգրկում է նաեւ Կովկասը եւ Միջին Ասիան: Այո´, Թուրքիան հավակնում է այս տարածաշրջանում դառնալ նման լիդեր, բայց, վստահ եմ, դա նույնպես չի հաջողվի, որովհետեւ Թուրքիան այնքան հակասություններ ունի տարածաշրջանի մյուս երկրների հետ, որոնցից մի քանիսը նույնպես չէին զլանա լիդերություն անելու:

ԳԵՎՈՐ ԱՍԱՏՐՅԱՆ (Հայաստանի ազգային հեռուստատեսություն, «Լրաբեր») - Պարոն նախագահ, Ազգային ժողովի նախորդ նստաշրջանում փորձ արվեց ստեղծել կոռուպցիայի դեմ հանձնաժողով: Ձեր կարծիքով, Հայաստանում կա՞ կոռուպցիա: Եթե այո, ի՞նչ միջոցներով պետք է պայքարել դրա դեմ:

- Եթե ես ասեմ, որ Հայաստանում չկա կոռուպցիա, Դուք ինձ կհավատա՞ք: Իհարկե, կա կոռուպցիա, եւ դա մեր ամենամեծ չարիքներից է, մենք այստեղ հասկանում ենք եւ մեղքի մեր բաժինը, հասկանում ենք եւ անցյալի ժառանգությունը, նկատի ունեմ ե´ւ բարքերի տեսակետից, ե´ւ ուղղակի կադրերի՝ մեր վարչական կամ պետական ապարատի կադրերի տեսակետից: Այս ամենը, գումարած տնտեսության անկման ժամանակ Խորհրդային Միության քայքայումից հետո առաջացած այդ քաոսային, անորոշ վիճակը, օրենսդրության բացակայությունը, իսկ հետագայում՝ օրենսդրության անկատարությունը, ստեղծում են շատ լուրջ հող կոռուպցիայի համար: Կա նաեւ մի այլ հանգամանք. դա պետական պաշտոնյաների վարձատրության հարցն է: Եթե պետական պաշտոնյաներին՝ լինի դա տեղական իշխանությունների, թե ոստիկանության, կամ բժիշկներին անգամ (որոնք նույնպես պետական պաշտոնյաներ են), որովհետեւ բյուջետային աշխատողներ են, վարձատրում ես 20-30 դոլար, նրանք կաշառք են վերցնելու: Կաշառակերության դեմ պայքարի միջոցները, ես կարծում եմ, հետեւյալն են. նախ՝ օրենսդրության կատարելագործումը, որպեսզի օրենքներում չլինեն հակասություններ, չլինեն բացթողումներ, որոնցից ցանկացած չինովնիկ կարող է օգտվել՝ սեւ գործարքներ կատարելու համար: Երկրորդը կադրերի վերապատրաստման, կադրերի մաքրման խնդիրն է: Դա շարունակ տեղի է ունենում. անընդհատ փոփոխություններ, անընդհատ հեռացվում են աշխատանքից: Միայն ՆՆ համակարգում անցյալ սեպտեմբերից մինչեւ այս տարվա սեպտեմբեր՝ մեկ տարվա կտրվածքով (նույնիսկ կարող եք համարել՝ ընտրությունից հետո մեկ տարվա ընթացքում) ՆՆ համակարգում 57 անձի նկատմամբ հարուցվել է քրեական գործ, որոնցից դատապարտվել եւ պատիժ են կրում 42-ը, մնացածի նկատմամբ քննությունը շարունակվում է: Վարկաբեկիչ հանգամանքներով աշխատանքից ազատվել են, այսինքն՝ վարչական տույժի են ենթարկվել 293 աշխատող, 1100 աշխատող էլ ենթարկվել են կարգապահական տույժերի: Այս աշխատանքը շարունակվում է բոլոր նախարարություններում, բոլոր գերատեսչություններում: Հաջորդը, ինչպես արդեն ասացի, վարձատրության խնդիրն է: Այո´, գուցե մենք ազգովին պիտի մտածենք, կոռուպցիայի դեմ պայքարը համարենք առաջին գործ, եւ դուք էլ օգնեք մեզ, ԱԺին: Եթե պետության միջոցները չեն ներում բոլորին բարձր աշխատավարձ վճարել, պետք է գոնե դատավորներին ու ոստիկանությանն այդ աշխատավարձը վճարել: Չգիտեմ, այդ գիտակցությունը այսօր հնարավո՞ր է սերմանել, թե՞ ոչ: Հանուն ձեզ, հանուն մեր ժողովրդի բարիքի դա պետք է անել: Ի դեպ, մեր հարեւան Վրաստանն արդեն համարձակորեն գնացել է այդ քայլին: Թեեւ աշխատավարձերը ավելի ցածր են, քան մեզ մոտ, բյուջեն ըստ շնչի ավելի ցածր է, քան մերը, բայց նրանք դատավորներին, օրինակ, նշանակել են շուրջ 300 դոլար աշխատավարձ: Սա էլ մի միջոց է կոռուպցիայի դեմ պայքարելու համար: Բայց դրա համար պետք է հասարակական համապատասխան մթնոլորտ:

ԱՐՄԱՆ ՎԱՆԵՍՔԵՀՅԱՆ («ոլոս Արմենիի») - Պարոն նախագահ, եթե կարելի է, մեկնաբանեք մի փաստ. երեկ՝ սեպտեմբերի 25-ին Պետական դուման իր աջակցությունն է հայտնել ռուսբելոռուսական միությանը Հայաստանի միանալու նախաձեռնությանը՝ 344 «կողմ», 1 «դեմ» ձայների հարաբերակցությամբ: Այդ թիվը ինչպե՞ս կմենկնաբանեիք:

- Նախ մի ճշտում. Հայաստանի նախաձեռնություն գոյություն չունի: Հայաստանում ինչ-որ հասարակական ուժեր հանդես են եկել նման նախաձեռնությամբ: Ինչ վերաբերում է Դումայի այդ որոշմանը, այն ինձ չի զարմացնում բացարձակապես: Դումայում այդ քվեարկությունը, կարծում եմ, արդյունք է տարբեր շարժառիթների, որովհետեւ տարբեր են քաղաքական ուժերը, որ նման ձեւով քվեարկել են: Համոզված եմ՝ մի մասը անկեղծորեն, ազնվորեն եւ Հայաստանի նկատմամբ բարեկամական ամենաջերմ զգացմունքներով շահագրգռված է, որ Հայաստանը միանա այդ միությանը: Մի այլ մասը նույնքան անկեղծորեն, նույնքան ազնվորեն եւ բարեկամաբար կողմնակից է հայռուսական հարաբերությունների խորացմանն ու ամրապնդմանը: Մի մասի մոտ խոսում են իմպերիական զգացմունքները, որովհետեւ սրանում տեսնում են ինչ-որ շանս՝ վերագտնելու Ռուսաստանի երբեմնի փառքն ու հզորությունը: Իսկ ինչ վերաբերում է ընդհանրապես ե´ւ փաստաթղթին, ե´ւ այս գործընթացին, որ տեղի է ունենում Հայաստանում, գուցե լավ առիթ է, որ ես միանգամից այդ հարցին պատասխանեմ, եթե դուք ինձ թույլ տաք: Առաջինը. պետք է փաստաթղթում գնահատել նաեւ շատ կարեւոր պահեր: Երեկվա որոշմամբ Դուման, փաստորեն, իր աջակցությունն է հայտնում եւ ողջունում է հայռուսական վերջին բարեկամական պայմանագրի ստորագրումը եւ իր կամքն է արտահայտում՝ խորացնել Հայաստանի հետ բարեկամական հարաբերությունները՝ Հայաստանը դիտելով որպես ստրատեգիական հուսալի պարտնյոր: Ինչ վերաբերում է Հայաստանում այս պրոցեսին, դուք գիտեք, որ կոմունիստների նախաձեռնությամբ եւ մտավորականների խմբի նախաձեռնությամբ, իրարից անկախ, նման ստորագրություններ հավաքվել են: Ես չգիտեմ, ասում են՝ շուրջ 1 մլն է: Շատ լավ, բայց ապա՝ ես կուզեի ասել հետեւյալը. կարծում եմ, այսօր այս հարցի արծարծումը վնասակար է հայ-ռուսական բարեկամության, համագործակցության եւ փոխօգնության պայմանագրի վավերացման խնդրի տեսակետից: Ես գտնում եմ, որ որոշ ուժեր փորձելու են խոչընդոտներ հարուցել մեր կնքած պայմանագրի վավերացման հարցում: Ադրբեջանը պատահաբար չի սկսել իր այս մամլո արշավը մեր պայմանագրի դեմ: Մենք փորձն էլ ունենք. հիշեք՝ Ադրբեջանը Ռուսաստանի կողմից Հայաստանին իբր թե անօրինական զենք տրամադրելու հարցը բարձրացրեց այն ժամանակ, երբ Ռուսաստանի Դումայում դրվել էր Հայաստանում ռուսական բազայի հետ կապված պայմանագրի վավերացման հարցը: Ադրբեջանի ամբողջ պայքարն ուղղված էր այդ պայմանագրի վավերացման վիժեցմանը, եւ դա նրանց չհաջողվեց: Ձեզ թվում էր, թե մենք հերթական դիվանագիտական պարտությունն ենք կրել, քանի որ ամբողջ մամուլը ողողված էր ադրբեջանական այս աղմուկով, բայց, իրականում, Ադրբեջանը ջախջախիչ դիվանագիտական պարտություն կրեց. դուք հիշում եք, ինչպիսի քվեարկության արդյունքներ ունեցավ այդ պայմանագրի վավերացումը: Հիմա նույնն է տեղի ունենում: Ադրբեջանը պիտի ամեն ինչ անի, որպեսզի վիժեցնի հայ-ռուսական պայմանագրի վավերացումը, եւ վստահ եղեք՝ Ռուսաստանում էլ Ադրբեջանը կգտնի ուժեր: Անգամ Դումայում, ուր երեկ ահա այսպես միահամուռ քվեարկել են, կգտնվեն մարդիկ, որոնք պայքարելու են, որպեսզի չվավերացվի հայ-ռուսական պայմանագիրը: Այս հարցի արծարծումն այսօր ե´ւ Հայաստանում, ե´ւ Ռուսաստանում ստեղծելու է հակազդեցություն: Մինչեւ հիմա այդ մարդիկ հանգիստ հավաքել են ստորագրությունները, տարել են իրենց քարոզարշավը, բայց հակառակ քարոզչություն, ըստ էության, գոյություն չունի: Երբ փորձ արվի այդ հարցը արդեն օրինական ճանապարհով առաջ մղել, այսինքն ներկայացնել Խորհրդարան, պահանջել հանրաքվե եւ այլն, բնականաբար Հայաստանի շատ քաղաքական ուժեր պիտի սկսեն հակաքարոզչություն: Սա շատ բնական է: Այս հակաքարոզչությունը պիտի ունենա իր անդրադարձը Ռուսաստանում: Այդ հակաքարոզչությունների ժամանակ հնարավոր է նաեւ մեր բարեկամների համար հնչեն տհաճ արտահայտություններ: Այս ամենը գրգռելու է մթնոլորտը՝ վավերացման այդ արարողությունից առաջ: Ուրեմն ես խորհուրդ կտայի այս գործի նախաձեռնողներին ոչ թե պասիվ սպասել, այլ հակառակը՝ շատ ակտիվ գործել, օգտագործել իրենց ազդեցության բոլոր հնարավորությունները ե´ւ Դումայում, ե´ւ Մոսկվայի քաղաքական շրջանակներում, ե´ւ Հայաստանում՝ հայ-ռուսական պայմանագիրը շուտափույթ վավերացնելու համար: Միայն դրանից հետո է, որ եթե հաճելի կլինի, կարելի է խոսել նաեւ այդ միությանը միանալու կամ չմիանալու մասին:

ՕՇԻՆ ՔԵՇԻՇՅԱՆ («Արմինյն օբզերվըր» թերթի խմբագիր, Լոս Անջելես) - Որո՞նք եք համարում հայռուսական պայմանագրի ամենաարժեքավոր կետերը:

- Մեկն ակնհայտ է. այն արտահայտված է հենց վերնագրում: Դա փոխօգնության պարտավորվածությունն է, որ կողմերը վերցնում են իրենց վրա՝ կողմերից մեկի վրա ագրեսիայի ծագման կամ ագրեսիայի սպառնալիքի ծագման դեպքում: Երկրորդը՝ հայռուսական տնտեսական հարաբերությունների ծավալման դրույթներն են, որոնք չափազանց մանրամասն արտահայտված են մեր պայմանագրում: Եվ այս առումով ես պետք է նշեմ, որ արդեն կատարված են զգալի, շատ լուրջ գործնական քայլեր, առնվազն երեք տնտեսական ծրագիր, որ Հայաստանի համար ունի ստրատեգիական նշանակություն: Մեկը ատոմակայանն էր, որի ծրագիրը շարունակվում է, եւ հետագա շահագործումը նույնպես տեղի է ունենալու Ռուսաստանի հետ ամենասերտ համագործակցությամբ, երկրորդը՝ «ազպրոմի» հետ ստորագրված այդ համաձայնագիրն էր, որի նշանակությունը գուցե պակաս չէ, քան ատոմակայանի գործարկման հարցում հայ-ռուսական համագործակցությունը: Երրորդը «Նաիրիտի»՝ սինթետիկ կաուչուկի գործարանի վերակենդանացման ծրագիրն է, որն արդեն համատեղ իրականացվում է Ռուսաստանի ընկերություններից մեկի հետ: Դա նույնպես չափազանց լուրջ ծրագիր է: Ընդհանրապես՝ էներգետիկայի հետ կապված հարցերը հիմնականում ես համարում եմ ստրատեգիական նշանակություն ունեցող հարցեր: Այնուհետեւ՝ ես շատ մեծ կարեւորություն եմ տալիս այդ պայմանագրի, այսպես կոչված, հումանիտար բլոկին՝ մշակութային հարաբերություններին, սոցիալական ոլորտին, մարդու իրավունքների, քաղաքացիների իրավունքների պաշտպանության հարցերին: Բացի փոխադարձ օգնության պարտավորությունից, լուրջ փաթեթ է իրենից ներկայացնում ռազմական համագործակցության բնագավառը: Դա վերաբերում է ե´ւ կադրերի պատրաստմանը, ե´ւ համատեղ զորավարժություններին, ե´ւ սահմանների համատեղ պաշտպանությանը, ե´ւ համատեղ միասնական հակաօդային պաշտպանությանը, ե´ւ ռազմաարդյունաբերական համալիրի համագործակցությանը եւ այլն, եւ այլն:

ՌԻՏԱ ՇԱՌՈՅԱՆ («Հորիզոն» հայկական հեռուստաընկերություն) - Ինչպե՞ս եք գնահատում ՀայաստանՍփյուռք ներկա փոխհարաբերությունները եւ ինչպե՞ս եք տեսնում այդ հարաբերությունների մոտ ապագան՝ կապված երկքաղաքացիության օրենքի ընդունման կամ մերժման խնդրի հետ:

- Ես ՀայաստանՍփյուռք հարաբերությունները գնահատում եմ միանգամայն բավարար: Ավելին չէր կարող լինել, քան կա, որովհետեւ ե´ւ Սփյուռքը, ե´ւ Հայաստանը համագործակցության մեխանիզմների ստեղծման հարցում դեռեւս գտնվում են փնտրտուքների մեջ: Այս անկախության վեց տարիների ընթացքում կատարված է առավելագույնը. գտնված են համագործակցության լուրջ մեխանիզմներ: Դրա մասին է խոսում մասնավորապես եւ Սփյուռքի մասնագետների աշխատանքը Հայաստանում: Շատ շատերը, տասնյակ մարդիկ իրենց ուժը, կարողությունները եւ մտավոր պոտենցիալը օգտագործեցին Հայաստանում եւ այսօր էլ օգտագործում են: Ես պետք է չափազանց բարձր գնահատեմ «Հայաստան» հիմնադրամի գործունեությունը, անկախ այս խոսակցություններից, որոնք ժամանակ առ ժամանակ ծագում են այն մարդկանց մեջ, որոնք տառապում են թերարժեքության բարդույթով եւ չեն ուզում տեսնել ոչ մի լավ բան, մենք վարժված ենք. եթե Հայաստանում կամ հայ ժողովրդի մոտ տեղի է ունենում մի լավ բան, անմիջապես գտնվում են չարախնդացողներ, անմիջապես գտնվում են մարդիկ, որոնք նսեմացնում են այդ գործունեությունը: Հիմնադրամի գործունեության ոչ լիարժեք 5 տարվա ընթացքում այն արդեն իրականացրել է 53 մլն դոլարի ծրագրեր: Հայ ժողովրդի պատմության մեջ ոչ մի բարեգործական կազմակերպություն, ազգային կառույց, լինի դա եկեղեցին, բազմաթիվ բարեգործական կազմակերպությունները, 5 տարվա ընթացքում 53 մլն դոլարի ծրագիր չեն իրականացրել: Սա հրաշալի կառույց է, որն արդեն ապացուցել է իր արդյունավետությունը: Ուղղակի բարի կամք է պետք օգնելու այս կառույցին, ոչ թե չարախնդալու, այլ օգնելու, հզորացնելու: Այդ կառույցը բացառապես ծառայում է ազգի նպատակներին: Այսքան խոսում ենք Ղարաբաղի մասին, Ղարաբաղի շենացման, ժողովրդի, անկախության, միացումի եւ այլնի մասին, բայց ոչ ոք չի կարողանում գնահատել որիսՍտեփանակերտ ճանապարհի նշանակությունը: Եթե հիմնադրամը ուրիշ ոչինչ չաներ, եթե կառուցեր միայն որիս-Ստեփանակերտ ճանապարհը, պետք է հիմնադրամը դնեիք ձեր գլխին: Կան իհարկե նաեւ թյուրըմբռնումներ, բայց ես համարում եմ կեղծիք, երբ այդ թյուրըմբռնումները քաղաքական մի ուժի հետ փորձում են տարածել ամբողջ Սփյուռքի վրա: Այո´, մենք ունենք խնդիրներ ՀՅԴ-ի հետ, բայց ես չեմ կարծում եւ որեւէ սփյուռքահայ չի ընդունի, որ Սփյուռքը դա Դաշնակցությունն է. ո´չ, ամենեւին ո´չ: Դաշնակցությունը Սփյուռքի համազգային կամ համասփյուռքյան կառույցներից մեկն է ընդամենը: Մենք ունենք շատ ավելի հզոր կառույցներ, դա Հայ առաքելական եկեղեցին է, Հայ ավետարանչական եկեղեցին, Հայ կաթողիկե եկեղեցին, ունենք երեք ավանդական կուսակցություն, ՀԲԸՄ, Հայկական համագումար, եւ այս բոլոր համասփյուռքյան կառույցներից միայն Դաշնակցությունն է, որ մեզ հետ պրոբլեմներ ունի: Մնացած բոլոր կազմակերպությունների հետ մեր հարաբերությունները փայլուն են, եւ մեր համագործակցությունը հրաշալի է: Առիթ ունեցել եմ ասելու, որ, այո´, մենք Սփյուռքի հետ երկխոսության դժվարություն ունենք, որովհետեւ Սփյուռքը չունի միասնական ներկայացուցչական մարմին: Սփյուռքի համար հեշտ է. կա մեկ պետություն, կա իշխանություն, նրանց՝ մեզ հետ հարաբերվելը շատ հեշտ է: Մեզ՝ նրանց հետ հարաբերվելը չափազանց բարդ խնդիր է: Պարզապես Սփյուռքը դեռեւս չի կարողացել դուրս գալ այդ ավանդական ազգային կառույցների մտապատկերից եւ մտածել վերսփյուռքյան կամ համասփյուռքյան միասնական կառույցի մասին: Մինչեւ սա չլինի, դժբախտաբար այս թյուրըմբռնումները, մեր համագործակցության անարդյունավետությունը լինելու է: Բայց բոլոր դեպքերում կան նաեւ ուրախալի երեւույթներ, սա էլ պիտի նշեմ: ոնե հիմա արտաքին քաղաքականության մեջ նկատվում է ուժերի համախմբում, մասնավորապես Ղարաբաղի հարցում ծագած բարդությունների ֆոնի վրա: Սփյուռքում նկատվում է ուժերի համախմբում, եւ կազմակերպությունները, որոնք ժամանակի ընթացքում բացարձակապես իրար հետ համագործակցելու մտադրություններ չէին դրսեւորել, արդեն մասնակցում են համատեղ գործողությունների՝ հանուն Հայաստանի, հանուն Արցախի: Ես կարող եմ ասել Հայաստանին օգնության հարցում Հայկական համագումարը եւ Դաշնակցությունն արդեն շատ լավ համագործակցում են: Ալիեւի՝ ԱՄՆ այցելության ընթացքում այդ համագործակցությունը նույնպես չափազանց արդյունավետ էր, նույնը 907 օրինագծի պահպանման հարցում մղվող պայքարում ե´ւ Դաշնակցությունը, ե´ւ Հայկական համագումարը գործում էին միասնաբար: Մենք տեսանք, եթե անգամ երկու կազմակերպություն միանան, որքան մեծ հաջողությունների կարելի է հասնել: Մենք չենք ասում՝ մեզ միացեք: Նախ եւ առաջ Սփյուռքը թող միանա ինքն իրեն: Սփյուռքի բոլոր կազմակերպությունները թող միանան: Դրանից հետո մեր եւ Սփյուռքի միացումը որեւէ խնդիր չի առաջացնի: Հիմա՝ երկքաղաքացիության մասին: Այդ մասին ես իմ կարծիքը հայտնել եմ: Ես կարծում եմ, Սփյուռքը պիտի այնքան մեծահոգություն ունենա, որ հասկանա, թե մենք ինչու ենք մերժել երկքաղաքացիությունը: Դա պիտի հասկանար: Ես փորձել եմ դա բացատրել: Մենք ունենք շատ լուրջ խնդիրներ: Եթե մենք հայտարարած լինեինք երկքաղաքացիություն, այսօր մենք բանակ չէինք ունենա: Սփյուռքը կուզե՞ր, որ Հայաստանը բանակ չունենար: Սփյուռքը կուզե՞ր, որ Արցախն այս վիճակում չլիներ, պարտված լիներ: Մենք բանակ չէինք ունենա: Սա մեր ամոթն է, մեր խայտառակությունն է: Շատ հայ երիտասարդներ պարզապես Հայաստանից փախել են իրենց ընտանիքներով՝ բանակում ծառայելուց խուսափելու պատճառով: Եթե նրանք ունենային երկքաղաքացիություն, նրանցից ոչ մեկը չէր ծառայի մեր բանակում: Կգտնվեին կամավորներ, որովհետեւ մեր ժողովուրդը միշտ էլ հերոսներ ծնել է: Կունենայինք հինգ հազարանոց, տասը հազարանոց անձնազոհների, մահապարտների, հերոսների ջոկատ, բայց դա բանակ չէր լինի: Բանակը դա քաղաքացիական պարտականություն է, որը չեմ կարծում, թե որեւէ երկրում ժողովուրդը իրականացնում է հաճույքով: Այնպես որ, սա միջոց էր որպեսզի մենք դա ունենայինք:

ԱՐԹՈՒՐ ՍՈՂՈՄՈՆՅԱՆ («Հայաստանի ձայն») - Պարոն նախագահ, Դուք հոկտեմբերի 10-ին մեկնելու եք Ստրասբուրգ եւ հանդիպելու եք Ժակ Շիրակի հետ: Արդյո՞ք Դուք բարձրացնելու եք Վարուժան Կարապետյանին ազատելու հարցը:

- Անցյալ տարվա մեր հանդիպման ժամանակ ես այս հարցը բարձրացրեցի, եւ պարոն Շիրակը այնքան մեծահոգի գտնվեց, որ ասաց. «Քանի որ Դուք այդ հարցը բարձրացրել եք, կարող եք փոխանցել մամուլին, որ Դուք ինձ դիմել եք Վարուժան Կարապետյանին ներում շնորհելու խնդրանքով»: Բայց մենք խոսել ենք նաեւ իրավաբանների հետ, եւ պարզվեց, որ նա իր գործի վերանայման դիմում կարող էր ներկայացնել միայն 97 թվականին: Այսինքն 15 տարի հետո: Անցյալ տարի ով էլ լիներ՝ չէր կարող լուծել այս հարցը: Այս տարի է, որ լրանում է վերանայման խնդրանքի ժամկետը: Բնականաբար, այս հանդիպման ժամանակ ես պիտի կրկնեմ իմ խնդրանքը: Դա իմ պարտքն է:

ՎԱՐԴԱՆ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ (ՀայFM ռադիոկայան) - Պարոն նախագահ, Ձեր այն հայտարարությունից հետո, երբ ասացիք, որ 2001թ. նախագահական ընտրություններին չեք առաջադրվի, քանի որ այդ հնարավորությունը չի ընձեռում օրենքը, այդ հայտարարությունից հետո հեռուստաելույթում Սամվել եւորգյանն ասաց, որ դեռ միանշանակ չէ եւ պետք է պարզել, թե օրենքը հնարավորություն տալի՞ս է, թե՞ ոչ: Քաղաքական գործիչներ էլ նման ակնարկներ արեցին: Հարցս հետեւյալն է, 2001 թվականի նախագահական ընտրություններին չմասնակցելու Ձեր վճիռը վերջնակա՞ն է, թե՞ հնարավոր են այլ տարբերակներ. մասնավորապես՝ դիմեք Սահմանադրական դատարան՝ օրենքին համապատասխանությունը վճռելու համար:

- Ո´չ, ես չեմ դիմի Սահմանադրական դատարան, միայն եթե ազգովի խնդրեք, միայն այդ ժամանակ կառաջադրվեմ:

ՍԵՐԵՅ ԵՐԻՑՅԱՆ - Պարոն նախագահ, Ձեր նախընտրական ծրագրում մի կետ կար, որտեղ նշում էիք, որ մեր երկրի մինչեւ մեկ միլիոն քաղաքացիներ գտնվում են աղքատության եզրին, եւ Դուք ունեիք ծրագիր, որը ենթադրում էր Ձեր նախագահության հինգ տարիների ընթացքում այդ վիճակից դուրս գալ: Անցել է մեկ տարի: Ձեր կարծիքով, ի՞նչ է արել կառավարությունն այդ ուղղությամբ եւ հաջորդ չորս տարիների ընթացքում ի՞նչ է հնարավոր անել մեր Սահմանադրության գլխավոր պահանջը՝ սոցիալական պետության կառուցումը արժանապատիվ կատարելու համար:

- Դժբախտաբար առաջին տարում վիճակը մեզ բացարձակապես չի ուրախացնում: Նույնիսկ հետընթաց կա նախորդ տարվա համեմատ: Մասնավորապես սղաճը, որ մեր նախատեսածից բարձր էր: Մենք տարեկան սղաճը նախատեսել էինք ընդամենը տասը տոկոս, իսկ արդեն իններորդ ամիսն է, եւ մոտենում է 15 տոկոսի՝ 14,8 տոկոս: Իսկ սղաճը անմիջապես նշանակում է ժողովրդի կենսամակարդակի անկում: Մյուս կողմից՝ ի՞նչ է հաջողվել անել: Հաջողվել է որոշ կարգ ու կանոն հաստատել մասնավորապես հարկային, մաքսային համակարգերում: Եթե ոչ այս տարվա առաջին 3-4 ամիսը, ապա դրանից հետո մենք կարողացել ենք բյուջեի հարկային մուտքերն ապահովել 100 տոկոսով (նույնիսկ ավելի): Դրանով մենք կարողացել ենք գոնե աշխատավարձերի, թոշակների ուշացումները կրճատել եւ հասցնել տանելի վիճակի: Թերես մինչեւ վերջ այդ հարցը չենք լուծել: Իհարկե, ես հրաշքներ չեմ խոստացել, ես խոստացել եմ դանդաղ փոփոխություններ եւ վստահ եմ՝ այն, ինչ խոստացել եմ՝ այս հինգ տարիների ընթացքում մենք կիրականացնենք: Բայց կրկնում եմ. հրաշք չսպասեք: Եկեք պարզ, ոնց որ հարեւանը հարեւանի հետ, կամ ընկերը ընկերոջ հետ, նստենք խոսենք, հասկանանք մեր վիճակը: Ի՞նչ ենք մենք ուզում: Եթե դուք մտածում եք, որ այս պայմաններում՝ Ղարաբաղի հարցի չլուծվածության պայմանում, առաջին հերթին՝ շրջափակումների պայմաններում Հայաստանը կարող է դառնալ նորմալ երկիր, Հայաստանի ժողովուրդը կարող է ապրել այնպես, ինչպես Եվրոպայի ժողովուրդներն են ապրում, դա նշանակում է դուք Խորենացի չեք կարդացել: Չի լինելու: Կամ՝ կամ: Կա´մ պիտի ասենք ամբողջ աշխարհին՝ գնացեք մի կողմ, մենք մեր հարցերը լուծում ենք, մենք վստահ ենք մեր ուժերի վրա եւ ոչ մի զիջում չենք անելու. բայց այդ դեպքում ոչ ոք պիտի իրավունք չունենա պահանջել կենսամակարդակի բարելավում. հակառակը, պիտի հաշտվի այն մտքի հետ, որ իր կենսամակարդակը շատ ավելի ընկնելու է: Կա´մ էլ, եթե ուզում է լավ ապրել, ուզում է զարգացնել իր տնտեսությունը, պետք է քաջություն ունենա, համարձակություն ունենա գնալ լուրջ փոխզիջումների, ես չեմ ասում զիջումների: Դուք շատ համարձակ եք ընդհանրապես: Լրագրողները հիմա ամենաքաջ, ամենահերոս մարդիկ են մեր հասարակության մեջ: Ավելի քաջը չկա: Ում ուզում եք՝ հայհոյում եք, ում ուզում եք՝ սուզում եք, ում ուզում եք՝ խայտառակում եք: Քաջություն ունեցեք նայելու իրականությանը եւ նման բանավեճ բացելու: Դրեք, հաշվարկներ կատարեք, թե ուր կհասնենք, եթե այս վիճակը, պահպանվի եւս 5-10 տարի: Դժվար չէ հաշվել: Մենք մեզ համար արել ենք այդ հաշվարկները: Չի դառնա Հայաստանը նորմալ պետություն, լավ չես ապրի, Սերգեյ ջան, մինչեւ Ղարաբաղի հարցը չլուծվի, միչեւ շրջափակումները չվերանան:

ՄԱՐԻՆԱ ՐԻՈՐՅԱՆ («Այժմ») - Պարոն Տեր-Պետրոսյան, անցած տարիների ընթացքում Դուք մի քանի խորհուրդ եք տվել մեր բնակչությանը, թե ինչպես հայթայթել գոյության միջոցներ: Այն է՝ դիմել բարեկամներին կամ պարտք վերցնել հարեւաններից կամ վաճառել ունեցվածքը: Իսկ հիմա, երբ այս միջոցները սպառված են, Դուք ի՞նչ խորհուրդ կտայիք այդ մարդկանց, այն քաղաքացիներին, որոնք ստանում են երեք կամ հինգ հազար դրամ աշխատավարձ:

- Դուք ո՞ր թերթն էիք ներկայացնում:

- «Այժմ»:

- «Այժմ», պարզ է: Դուք, ինչպես միշտ, աղավաղում եք իմ ասածները: Ես ոչ մի նման խորհուրդ չեմ տվել: Կարող եք վերցնել իմ ելույթի ձայնագրությունը եւ կտեսնեք, որ նման բան գոյություն չունի: Ուզո՞ւմ եք ասեմ՝ ես ինչ եմ ասել: Ես ընդամենը արձանագրել եմ փաստը: Երբ ինձ հարց է տվել, հիշում եմ ով է հարց տվել՝ Դավիթ Վարդանյանը, թե ինչպես է ապրում ժողովուրդը, եթե նրա աշխատավարձի արժեքը հավասար է երկու ձվի արժեքին, ես ասել եմ՝ ինչպես են ապրում: Ուրեմն ինչ-որ տեղից ինչ-որ բան հայթայթում են՝ կա´մ իրենց պահուստներն են օգտագործում, կա´մ իրենց բարեկամներից պարտք են վերցնում: Եվ դուք սա դարձրել եք խորհուրդ, արդեն հինգ տարի է՝ կրկնում եք, չեք էլ ձանձրանում: Կարող եք էլի տասը տարի կրկնել:

ԱՐՄԵՆ ԶԱՔԱՐՅԱՆ («Առավոտ» օրաթերթ) - Պարոն նախագահ, ես Ձեզ ուզում եմ նույն հարցը ուղղել, որը ուղղել եմ վարչապետ Ռոբերտ Քոչարյանին՝ ասուլիսում: Հարցս վերաբերում էր ագիկ Հարությունյանի հարցադրմանը: Դատաիրավական համակարգի բարեփոխումների համար նախորդ տարիներին հատկացվել է 1 միլիոն 600 հազար դոլար, որի հետքը չկա: Հայաստանում ազատ մամուլի կայացման համար հատկացվել է 1 միլիոն 800 հազար դոլար: Պարզ չէ՝ ո՞րն է այդ ազատ մամուլը, ի՞նչ սկզբունքով է դա բաշխվել, ի՞նչ համամասնությունով եւ ո՞ր լրատվամիջոցներին: Երրորդ վարկը՝ ինչ-ինչ հասարակական կազմակերպությունների տրվել է 1 միլիոն 400 հազար դոլար: Պարզ չէ, թե որոնք են այդ կազմակերպությունները եւ ինչ նպատակներով է հատկացվել: Դուք ի՞նչ տեղեկություններ ունեք այդ վարկերի ծախսման վերաբերյալ: Արդյո՞ք կատարվել է համապատասխան աուդիտ եւ Ձեզ զեկուցվել է դրա մասին:

- Այո´, ես տեղյակ եմ ե´ւ Գագիկ Հարությունյանի հայտարարությունից հետո, ե´ւ Ձեր հարցից հետո կառավարությունը զբաղվում է այդ հարցով, կատարվում են համապատասխան ստուգումներ: Երբ ստուգումների արդյունքները հայտնի լինեն, Ձեզ կներկայացվեն: Համապատասխան դիմումներ ներկայացվել են այն կազմակերպություններին, որոնք հատկացրել են այդ վարկերը: Դրանք հիմնականում բաշխվել են համատեղ: Դա Հայաստանի կազմակերպությունները չեն, որ բաշխել են, այլ համատեղ՝ արտասահմանյան եւ հայկական: Կստուգվի մինչեւ վերջին լուման եւ Ձեզ կհայտնվի: Ես ինքս չափազանց շահագրգռված եմ իմանալու մամուլի որ օրգանները կամ հասարակական որ կազմակերպություններն են օգտվել այդ վարկերից: Ես ինքս գուցե ձեզնից ավելի շահագրգռված եմ դրանով:

ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ («Նոյյան տապան») - Պարոն նախագահ, դարձյալ կոռուպցիայի խնդրի վերաբերյալ: Անկախության ձեռքբերումից հետո քանի անգամ արծարծվել է այն առաջարկությունը, որ անհրաժեշտ էր մտցնել պետական պաշտոնյաների եկամուտների հայտարարագրման համակարգ: Վերջին անգամ այդ մասին կարծեմ խոսվեց 1995թ. սկզբին, բայց մինչեւ այժմ չի արմատավորվել: Չե՞ք գտնում արդյոք, որ անհրաժեշտ է այդպիսի համակարգի արմատավորում, ինչպես ներկայումս արվում է Ռուսաստանում: Մասնավորապես, Դուք նշեցիք, որ պետական պաշտոնյաները ցածր աշխատավարձ են ստանում, դրանով մի տեսակ մեղավորության, կասկածի ստվեր եք գցում բոլորի վրա:

- Դուք համաձայն չե՞ք, որ պետական պաշտոնյաները ցածր աշխատավարձ են ստանում: Էլ ի՞նչ ստվերի մասին է խոսքը: Ինչ վերաբերում է հայտարարագրերին, ես ողջունում եմ դա. այո´, որքան շուտ արվի, այնքան լավ: Կառավարությունը ոչ միայն դա պիտի անի, հանձնարարված է եւ արդեն լուրջ աշխատանքներ են տարվում նաեւ պետական ծառայողի մասին օրենքի ընդունման շուրջ, որ ես գտնում եմ՝ ամենակարեւոր օրենքներից մեկն է: Ձեր հարցն ինձ կօգնի, որ ես ավելի արագացնեմ այդ խնդրի լուծումը:

ԳԱՅԱՆԵ ՄՈՎՍԻՍՅԱՆ («Սնարք») - Կարո՞ղ է պատահել այնպես, որ Թուրքիան հրաժարվի Հայաստանի տարածքով ստանալ ռուսական գազը, քանի որ ԼՂ կոնֆլիկտը դեռ կարգավորված չէ: Եթե՝ այո, ապա այդ դեպքում Հայաստանը կստանա՞ այդ գազը, թե՞ ոչ: Կարո՞ղ է պատահել, որ չստանա:

- Ես այդքան հոռետես չեմ: Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրն այսօր կարգավորված չէ, բայց դա չի նշանակում, որ վաղը կարգավորված չի լինի: Չկա մի խնդիր, որ վաղ թե ուշ չլուծվի. սա մեկ: Երկրորդ՝ ես կարծում եմ՝ ժամանակի ընթացքում չի կարող պատահել այնպես, որ բոլոր կապերը խզվեն, եւ ինչ-որ հարցում որեւէ տեղաշարժ տեղի չունենա: Թուրքիան պիտի կշռի՝ իր համար որն է ավելի կարեւոր՝ գա՞զը, թե՞ բարեկամական համերաշխության պարտավորությունը Ադրբեջանի նկատմամբ: Մի´ մոռացեք, որ Թուրքիայում նույնպես շատ լուրջ ձայներ են հնչում ե´ւ քաղաքական ուժերի կողմից, ե´ւ ավելի շատ տնտեսական վերնախավի կողմից, որոնք բողոքում են հայ-թուրքական սահմանի փակվածության դեմ: Տարբեր շահեր գոյություն ունեն: Կկշռեն, կհաշվեն, եթե իրենց ձեռնտու չէ, այո´, որոշ ժամանակ գուցե դեռ էլի հրաժարվեն: Իսկ ինչ վերաբերում է «Ռոսգազի» հետ մեր պայմանագրին, ապա Հայաստանով դեպի Թուրքիա գազամուղի անցկացումն այդ պայմանագրի ընդամենը մեկ տարրն է: Դա շատ լուրջ պայմանագիր է, որ մեր ամբողջ գազային համակարգերը միացնում է իրար: Եվ «ազպրոմը» շահագրգռված է Հայաստանի ներքին ցանցում իր գործունեությամբ: Եթե առաջ նա միայն մեր սահմանի վրա մեզ գազ վաճառող էր, այսօր այդ գազը ոչ թե սահմանին է հասցնում, այլ արդեն ուղղակի սպառող է: Եվ եկամուտները բաժանվում են ըստ բաժնեմասերի տոկոսների, այնպես որ սա բացարձակապես կապ չունի Հայաստանում «ազպրոմի» գործունեության հետ:

ԵՂԱՄ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ («Ագրոպրես» խմբագրական կենտրոն) - Պարոն նախագահ, արդյունաբերության վերականգնման եւ աշխատատեղեր ստեղծելու ուղղությամբ ի՞նչ քայլեր են արվում:

- Արվում է գործնական ամեն ինչ, հնարավորությունների սահմանում, բայց ես քիչ առաջ ասացի, այդ հնարավորությունների սահմանը շատ փոքր է, շատ ցածր է: Ի՞նչ պիտի արվի, որո՞նք են հիմնական խնդիրները, որոնց վրա շատ լուրջ աշխատանք է կատարվում: Նախ եւ առաջ ներդրումների ներգրավման խնդիրն է, որն արդեն դարձել է մեր կառավարության գործունեության ամենաառաջնահերթ խնդիրը, եւ այս հարցում մենք ունենք որոշ հաջողություններ: Ես չեմ ուզում բոլորովին հոռետես լինել: Այս գործընթացը կշարունակվի, այս միջազգային աճուրդները, վերջիվերջո, պիտի արդյունք տան, այստեղ նույնպես բացարձակապես չենք կասկածում, չափազանց կարեւոր էր Քըրք Քըրքորյանի հիմնադրամի ստեղծումը, որը գլխավորելու է սենատոր Դոուլը, (դրանք փաստորեն 100 մլն դոլարի ներդրումներ են, որոնք ըստ երեւույթին ցածր տոկոսներով պիտի վարկավորեն մեր արդյունաբերությունը, ընդհանրապես գործարարությունը: Ես կարծում եմ՝ եթե անգամ մեկ-երկու տարվա ընթացքում դա օգտագործվի, մեծ օգնություն է Հայաստանին: Այնուհետեւ պետք է ասեմ, որ այնքան լուրջ է մեզ համար այս հարցը, որ արդեն որոշված է եւ շուտով, ըստ երեւույթին մեկ-երկու շաբաթվա ընթացքում, կստեղծվի ներդրումների իրականացման (ընդհանուր անվանումը տամ) պետական խորհուրդ, դա ըստ երեւույթին կլինի վարչապետին կից եւ մեր առեւտրի ու արդյունաբերության նախարարության անմիջական գործունեությամբ: Ամենայն հավանականությամբ կստեղծվի նախագահի հրամանագրով եւ կունենա շատ լուրջ լիազորություններ: Նրա խնդիրներն են դառնալու.
1. տնել արտաքին շուկաներ: Օգնել մեր արդյունաբերողներին արտաքին շուկաներ հայթայթելու հարցում:
2. Ներգրավել օտարերկրյա ներդրումներ:
3. Հայաստանում բոլոր օտարերկրյա ներդրողներին զերծ պահել բյուրոկրատական քաշքշուկներից, որպեսզի ներդրողը Հայաստանում գործ ունենա մեկ գործընկերոջ հետ: Օտարերկրյա ներդրողը պարտավոր չէ դռնից դուռ ընկնել, ստորագրություններ հավաքել, մարզպետարան, քաղաքապետարան, դատարան եւ այլն, եւ այլն: Ամբողջ ծառայությունը պիտի իրականացնի այդ խորհուրդը:
4. Ներդրողներին մատուցել իրավաբանական խորհրդատվություն, որպեսզի անմիջապես ներդրողները հնարավորություն ունենան ծանոթանալու իրենց հետաքրքրող օրենսդրությանը:
5. Կատարելագործել, շարունակ հետեւել, բարեփոխել մեր տնտեսական օրենսդրությունը: Սա նույնպես մտնելու է նրա խնդիրների մեջ: Սա շատ լուրջ հարց է: Հաջորդ կարեւոր խնդիրը մեր հարկային քաղաքականության բարեփոխման խնդիրն է՝ արդյունաբերության խթանման տեսակետից: Եվ այսօր կառավարությունը պատրաստում է շատ լուրջ փաթեթ, որով բավականին կթեթեւանա մեր արդյունաբերողների հարկային բեռը. մասնավորապես շահութաբեր ձեռնարկությունների վրա: Այնպես որ, սա ամենօրյա մտահոգության առարկա է: Այս ամբողջը ես համարում եմ կոսմետիկա, առկա հնարավորությունների առավելագույնս օգտագործում, ոչ ավելին: Սա կթեթեւացնի մեր վիճակը, մի փոքր կբարելավի մեր կենսամակարդակը, բայց Հայաստանը չի դառնա ժամանակակից պետություն, Հայաստանում տնտեսական զարգացում չի լինի, մինչեւ չլուծվի Ղարաբաղի հարցը, մինչեւ չվերանան շրջափակումները:

ԱԼՅՈՇԱ ՄԱՆՎԵԼՅԱՆ (ԲիԲիՍի) - ԼՂ ղեկավարության վերջին հայտարարություններում ասվում է, որ Հայաստանի եւ Ղարաբաղի մոտեցումների մեջ տարաձայնություններ կան Մինսկի խմբի եռանախագահության ներկայացված առաջարկությունների նկատմանբ: Կարո՞ղ եք արդյոք պարզաբանել այդ տարաձայնությունները:

- Ես չէի ասի, որ Ղարաբաղի հարցի լուծման, կամ Ղարաբաղի ճակատագրի վերաբերյալ Հայաստանի եւ Ղարաբաղի միջեւ տարբերություններ կան, ո´չ, ե´ւ Հայաստանը, ե´ւ Ղարաբաղը ցանկանում են, որ ղարաբաղցին լինի անվտանգ, ազատ, որ ունենա նորմալ կենսագործունեության հնարավորություն, որ օգտվի մարդու այն բոլոր իրավունքներից, որ օգտվում է ցանկացած եվրոպական ազգ, որովհետեւ ղարաբաղցին ոչնչով պակաս չէ գերմանացուց, ֆրանսիացուց, որ նրա ազատությունը սահմանափակվի: Այս հարցում որեւէ տարաձայնություն գոյություն ունենալ չի կարող: Տարաձայնություն կարող է լինել կարգավորման ընթացքի, մեթոդոլոգիայի նկատմամբ: աղտնիք չէ, կան, իհարկե կան տարաձայնություններ: Զարմանալի կլիներ որ նման տարաձայնություններ չլինեին: Սա երբեմն միջնորդներն անգամ չեն ուզում տեսնել, նույնիսկ մտածում են, որ ինչ-որ խաղ կա, որ Հայաստանն ու Ղարաբաղը ցույց են տալիս, որ ունեն տարաձայնություններ, բայց իրականում նրանք գործում են միասնաբար: Բայց սա սխալ է, որովհետեւ նման մյուս հակամարտությունների փորձն է ցույց է տալիս, որ բոլոր հակամարտության կողմերը աստիճանաբար, եթե ոչ միանգամից, դառնում են ինքնուրույն քաղաքական գործոն: Ես գիտեմ, այո, շատ լուրջ տարաձայնություններ կան նաեւ Դենքթաշի եւ Դեմիրելի միջեւ, Հյուսիսային Կիպրոսի եւ Թուրքիայի միջեւ: Մենք հիշում ենք այն լուրջ տարաձայնությունները, որ կային Միլոշեւիչի եւ Կարաջիչի միջեւ: Դա բնական է, Ղարաբաղը շատ լուրջ քաղաքական գործոն է: Կա ժողովուրդ, կան ընտրյալ իշխանություններ, ունի հզոր, հաղթական բանակ: Ինչո՞ւ պիտի Ղարաբաղը քաղաքական գործոն չլիներ եւ ինչու պիտի իր ձայնը չունենար ոչ միայն Ադրբեջանի ու միջնորդների հետ խոսելիս, այլ նաեւ Հայաստանի հետ խոսելիս: Ես սա շատ բնական եմ համարում: Բայց, միաժամանակ, ունենալով տարաձայնություններ, ունենալով երբեմն լարված պահեր, մենք միշտ կարողացել ենք համագործակցել եւ ընդհանուր առմամբ այս տարիների ընթացքում մենք կարողացել ենք գտնել ընդհանուր եզրեր: Այսօր էլ, այո´, կան տարբերություններ: Շատ մեծ գաղտնիք բացած չեմ լինի, եթե ասեմ, որ ընդհանրապես Ղարաբաղի հարցի լուծման հինգ տարբերակ գոյություն ունի.
1. Ստատուս քվոյի պահպանումն է, այն վիճակը, որ այսօր գոյություն ունի, դրա հավիտենական պահպանումը:
2. Հայաստանի եւ Ղարաբաղի կողմից միայն Ղարաբաղի անկախության պահանջումն է կամ Ղարաբաղի միացումը Հայաստանին, որպես վերջնագիր: Ասենք ամբողջ աշխարհին ներկայացվում է նման վերջնագիր. միայն այս լուծումը եւ ուրիշ ոչինչ: Այդ դեպքում իհարկե Ղարաբաղը պատրաստ կլինի վերադարձնել գրաված տարածքները եւ այլն եւ այլն:
3. Հաջորդ տարբերակը պատերազմն է, եթե Ղարաբաղն ի վիճակի է ծնկի բերել Ադրբեջանին: Այսինքն՝ կապիտուլյացիայի ենթարկել Ադրբեջանը:
Դո´ւք դատեք այս տարբերակների իրական լինելը թե չլինելը: Դրանից հետո կխոսեմ ավելի իրական տարբերակների մասին: Նախ՝ ստատուս քվոյի պահպանումը: Ինչպե՞ս եք դա պատկերացնում: Ես արդեն ասացի՝ Հայաստանի համար դժվարությունները՝ շրջափակումը, դրան պիտի գումարել միջազգային հանրությունը: Ի՞նչ է, միջազգային հանրությունը թույլ է տալու, որ 20 կամ 30 տարի պահպանվի՞ այս վիճակը. սա բացառված է, եւ միջազգային հանրությունը կգտնի ձեւեր, միջոցներ՝ այնքան խեղճացնելու մեզ, որ ոչ միայն չկարողանանք ձեռք բերել այն, ինչ որ այսօր կարող ենք ձեռք բերել փոխզիջումների ճանապարհով, այլ շատ ավելի վատ վիճակի մեջ ընկնել: Այդպես եղավ Բոսնիայում: Եթե Բոսնիայի սերբերը մեկ տարի առաջ համաձայնեին այն լուծմանը, որ նրանց առաջարկվում էր, այսօր նրանք շատ ավելի լավ վիճակում կլինեին, եւ կպահպանվեր Խորվաթիայում սերբական Կրաինան: Ամեն ինչ կորցրին: Ուրեմն՝ ստատուս քվոն ես չեմ գտնում, որ ռեալ է պահպանել: ուցե կարելի է համառել, կես տարի էլ, մեկ տարի էլ ձգձգել, բայց ի վերջո աշխարհի համբերության բաժակը կլցվի: Երկրորդ՝ պահանջել անկախություն՝ միայն ու միայն, ուրիշ ոչ մի տարբերակ չընդունել կամ՝ միացում Հայաստանին, սա նույն բանն է, ըստ էության: Սա վերջնագիր է, եւ այս դեպքում միջազգային սանկցիաները շատ ավելի ազդեցիկ եւ էֆեկտիվ կլինեն: Պատերազմով, կարծում եմ, անհնար է, որ Ղարաբաղը կարողանա ծնկի բերել Ադրբեջանին, որովհետեւ դրա համար պետք է գրավի Բաքուն, եւ անգամ եթե փորձի ոչ թե Բաքուն, մեկ շրջան էլ գրավել, աշխարհը դա թույլ չի տա: Կա սահման, սահմանից այն կողմ արդեն համբերությունը հատում է: Մնում է երկու տարբերակ. մի տարբերակը հարցի փուլ առ փուլ լուծումն է, մյուսը՝ փաթեթային լուծումը: Եթե հարկ կա, կարող եմ մեկնաբանել, նախ՝ սկսեմ փաթեթային լուծումից, որովհետեւ փուլ առ փուլը, կարելի է ասել, դրա ավելի երկարաձգված տարբերակն է: Փաթեթայինը ենթադրում էր, որ միաժամանակ լուծվում են ե´ւ գրավված տարածքների վերադարձման հարցը (բացի Լաչինի շրջանից), ե´ւ խաղաղարար ուժերի տեղադրումը ղարաբաղա-ադրբեջանական սահմանին, ե´ւ շրջափակումների վերացումը, ե´ւ փախստականների վերադարձը իրենց բնակավայրերը, ե´ւ բուֆերային ու անջատիչ գոտիների ստեղծումը Ղարաբաղի ու Ադրբեջանի սահմանում, ոչ թռիչքային գոտիների ստեղծումը Ղարաբաղի եւ Ադրբեջանի սահմանում: Դրանք չափազանց լայն գոտիներ են: Սա հարցի փաթեթային լուծման մի մասն էր: Մյուս մասը Ղարաբաղի կարգավիճակի ճշտումն է: Սա լուծման մեկ մեթոդոլոգիան է եւ, կրկնում եմ, գաղտնիք չեմ բացի, եթե ասեմ, որ առաջին անգամ համանախագահները ներկայացրել էին նման փաթեթային լուծման ծրագիր: Առաջին մասի նկատմամբ, ըստ էության, ոչ ոք լուրջ տարաձայնություններ չուներ, երկրորդը՝ կարգավիճակը կտրականապես մերժելի էր Ղարաբաղի համար եւ նույնքան կտրականապես մերժվեց Ադրբեջանի կողմից: Ադրբեջանը թյուր տպավորություն է ստեղծում, եւ, կարծես թե, միջնորդներն էլ շահագրգռված են այդ տպավորությունը տարածելու, որ իբր իրենք ընդունել են միջնորդների ներկայացրած առաջին ծրագիրը: Այդպես չէ: Ադրբեջանը նույնքան կատեգորիկ, կտրականապես մերժել է այդ ծրագիրը, ինչպես Լեռնային Ղարաբաղը: Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ապա այն ունեցել է շատ լուրջ վերապահումներ եւ այդ վերապահումները ներկայացրել է միջնորդներին: Ըստ էության ի՞նչ տեղի ունեցավ: Միջնորդներն էլ, մենք բոլորս էլ համոզվեցինք, որ այսօր Ղարաբաղը եւ Ադրբեջանը պատրաստ չեն քննարկել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը, որովհետեւ նրանցից յուրաքանչյուրն ունի այդ կարգավիճակի մասին իր սեփական պատկերացումը, որը կտրուկ հակադրվում է հակառակորդի տեսակետին: Այս հարցում բոլորը համոզվեցին: Եվ ես կարծում եմ, ընտրվեց միակ իրատեսական մոտեցումը: Եթե լուծման նման տարբերակը չի ընդունվում, այսինքն իրագործելի չէ, այսօր պետք է փորձ կատարել իրագործել լուծման «փուլ առ փուլ» տարբերակը: Ըստ էության այդ փուլերն ընդգրկում են այն երկու բաղադրամասերը, որ կային փաթեթային լուծման ժամանակ, բայց դրանք ժամանակի մեջ իրարից հեռացվում են: Առաջին փուլում իրականացվում է այն, ինչ ես ասացի, իսկ կարգավիճակի հարցն, ըստ էության, հետաձգվում է մինչեւ այն ժամանակը, քանի դեռ չի իրականացել եւ չի կիրառվել առաջին փուլը: Այսօր ես կարող եմ միջնորդների նոր առաջարկը դիտել որպես «փուլ առ փուլ» մոտեցման առաջարկ: Եղել են հայտարարություններ Ադրբեջանում, թե իբր նրանք արդեն ողջունել են եւ այլն եւ այլն: Չգիտեմ, ես չեմ ուզում շտապել: Ես չեմ հավատում այդ ողջույններին, մինչեւ չլինի գրավոր պատասխանը, բայց պայմանավորվածություն կա, որ երկու-երեք շաբաթվա ընթացքում բոլոր կողմերն իրենց գրավոր կարծիքը պետք է հայտնեն միջնորդների այս վերջին առաջարկի վերաբերյալ: Որից հետո միջնորդները կքննարկեն այս կարծիքները եւ եթե տեսնեն, որ կողմերի մոտեցումներն ավելի շատ ընդհանրություններ ունեն, դա կդիտվի որպես բանակցությունների հիմք: Իհարկե բացարձակ ընդհանրություն չի կարող լինել, սա բնական է: Նույնիսկ թռուցիկ հայացքով երեւում է, որ կան լուրջ վերապահումներ, եւ մենք էլ ստիպված պիտի լինենք վերապահումներ կատարել: Դա կանեն բոլոր կողմերն էլ, բայց եթե միայն վերապահումներով սպառվի գործը, իսկ հիմնականում կողմերը ավելի շատ ընդհանրություններ դրսեւորեն, ես վստահ եմ՝ դա արդեն կդիտվի բանակցությունների հիմք: Ես խնդրում եմ ուշադրություն դարձնել այս բառի վրա, չշփոթել կարգավորման հիմքի հետ, մի բան է բանակցությունների հիմքը, մի բան՝ կարգավորման հիմքը: Կարծում եմ՝ սա այն միջոցն է, որը ե´ւ միջնորդների գործն է թեթեւացնում, ե´ւ հակամարտող կողմերի դեմքն է փրկում, նրանց հնարավորություն է տալիս կառուցողականություն դրսեւորել, սկսել բանակցությունները, եւ լուրջ պարտավորություններ չվերցնել դեռեւս, ընդունելով ընդամենը որպես բանակցությունների հիմք, այլ ոչ թե որպես կարգավորման հիմք: Եթե գտնվի այս ընդհանրությունների մի այնպիսի կրիտիկական մասսա, որը հնարավորություն կտա սկսել բանակցությունները, ես կարծում եմ, դա կհաջողվի: Մի քիչ էլ համբերենք, եւ մեկ ամսվա ընթացքում պարզ կլինի՝ արդյո՞ք հաջողվում է այս առաջարկի իրականացումը, թե՞ կրկին կողմերի տեսակետները այնքան հակադիր են, որ պետք է նորից մտածել եւ շարունակել այդ մաքոքային դիվանագիտությունը, մինչեւ գտնվի բանակցությունների հիմքը:

ԵՎՈՐ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ (Լրագրողների համազգային «Նավասարդ» ակումբ) - Պարոն նախագահ, անցումային փուլում ամենաերկարը պաշտոնավարած վարչապետի իրականացրած տնտեսական քաղաքականության վերաբերյալ այսօր քաղաքական, իշխանական շրջանակներում ընդունվում է, որ սխալվել են նրան հավատալու առումով, եւ Դուք ՀՀՇ համագումարներից մեկում ասացիք, որ իշխանության գալու պահին բավարար փորձառություն չունեիք եւ հիմա փորձ եք ձեռք բերել: Այս ենթատեքստում ինչպե՞ս եք այսօր գնահատում Հայաստանի կառավարության, Ազգային ժողովի, դատաիրավական համակարգի եւ ՀՀՇ-ի գործունեությունը:

- Դուք մի ամբողջ զեկուցման նյութ նշեցիք: Առաջին հարցը վերաբերում էր Բագրատյանի՞ն: Իմ կարծիքով, եթե այդ մարդը երեք տարի աշխատել է որպես Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ, նշանակում է, որ հիմնականում նրա աշխատանքը ինձ բավարարել է, այլապես երեք տարի դեռեւս ոչ մի վարչապետ չի աշխատել Հայաստանում: Ես Հրանտ Բագրատյանի գործունեությունը չափազանց բարձր եմ գնահատում: Այն, ինչ արել է նա այդ ծանր տարիներին, ինձ համար անուրանալի է: Նախ եւ առաջ նկատի ունեմ նրա գործունեությունը օպերատիվ ղեկավարման առումով, երբ մենք հայտնվեցինք ճգնաժամային վիճակում: Շրջափակումները նոր էին, դեռ մեխանիզմները ձեւավորված չէին, Իրանի հետ հարաբերությունները դեռ նոր-նոր էին սկսվում, եւ այդ պայմաններում կառավարությունը գործադրեց ահռելի ջանքեր եւ կարողացավ ապահովել մեր ժողովրդի կենսագոյությունը: Ես այստեղ չեմ կարող ուրանալ Հրանտ Բագրատյանի դերը: Սա մեկ, եւ երկրորդը՝ Հրանտ Բագրատյանի համարձակությունը, քաջատեղյակությունը (թեկուզ սխալներով հանդերձ) տնտեսական լուրջ ազատական բարեփոխումների իրականացման գործում: Հիմա կասեք՝ եթե այսքան գովում եմ, ապա ինչու հանեցի: Ուղղակի ամեն մարդ իր ժամանակն ունի: Այդ ժամանակը այդպիսի գործիչ էր պահանջում, այսօր՝ այլ տիպի գործիչ, որը հիմնականում պահպանելով բարեփոխումների ստրատեգիական գիծը՝ ավելի շատ ուշադրություն դարձներ կատարողական կարգապահությանը, օրինականությանը եւ օպերատիվ կառավարմանը: Այսօր ահա այս խնդիրն է, որ կարծում եմ՝ նույնքան հաջող լուծում է Ռոբերտ Քոչարյանը: Ինչ վերաբերում է մյուս հարցերին, դա իսկապես զեկուցման նյութ է:

ԱՐՄԻՆԵ ՕՀԱՆՅԱՆ («Երեւան» տեղեկատվական կենտրոն) - Ամբողջ 1996թ. ընթացքում եզրակացություն տալու համար արդարադատության նախարարություն են մուտք գործել կառավարության եւ վարչապետի 564 որոշումներ ու որոշումների նախագծեր եւ նախագահի ընդամենը 6 հրամանագրերի նախագծեր: Ինչո՞վ եք բացատրում այս փոքրաթիվությունը, եւ արդյո՞ք սա չի նշանակում, որ Հայաստանում նախագահական կառավարում չի իրականացվում:

- Արդարադատության նախարարությունը կառավարության օղակն է, եւ կառավարությունը պարտավոր է իր բոլոր որոշումները (մենք նույնիսկ օրենք ունենք այդ մասին) անցկացնել արդարադատության նախարարությունով: Նախագահի հրամանագրերի վերաբերյալ այդպիսի օրենք գոյություն չունի: Վեց հրամանագիր ուղարկված է, ուրեմն վեցի հարցում անհրաժեշտություն է եղել ունենալ նաեւ արդարադատության նախարարության կարծիքը: Ես կարող եմ նույնիսկ բացատրել, թե դրանք ինչ դեպքեր են: Դրանք այն դեպքերն են, երբ նախագահի իրավաբանական բաժինը, որը շատ հզոր բաժին է, ուր հրաշալի մասնագետներ են աշխատում, ինչ-որ հարցում չի կողմնորոշվել եւ կարիք է զգացել ստանալու նաեւ արդարադատության նախարարության կարծիքը՝ ընդամենը խորհրդատվական կարգով:

ՀԱՍՄԻԿ ՊՈԴՈՍՅԱՆ («Հայք») - Չնայած իր վարչապետության կարճ շրջանին, նախկին վարչապետ Արմեն Սարգսյանն այնուամենայնիվ կարողացավ իր մասին դրական կարծիք ստեղծել: Երեկ Ձեր հրամանագրով Դուք նրան նշանակել եք հատուկ հանձնարարություններով դեսպան: Ինչո՞վ էր պայմանավորված այդ նշանակումը, եւ ի՞նչ գործունեություն պիտի ծավալի Արմեն Սարգսյանը:

- Նախ եւ առաջ ուզում եմ իմ ուրախությունը հայտնել, որ Արմեն Սարգսյանի ապաքինումը հաջող է ընթանում, եւ այսօր արդեն բժիշկները նրան նույնիսկ թույլ են տվել օրական 2-3 ժամ աշխատել: Սա չափազանց ուրախալի լուր է: Արմեն Սարգսյանը շատ ակտիվ մարդ է եւ նույնիսկ հիվանդության ամենածանր օրերին ուշի-ուշով հետեւում էր Հայաստանի իրադարձություններին: Նույնիսկ կինն ինձ բողոքում էր, որ գիշերը արթնանում է, միացնում համակարգիչը եւ «Ինտերնետի» միջոցով հետեւում Հայաստանի անցուդարձին, երբեմն էլ ձեր պատճառով բավականին սրտնեղում էր, երբ տհաճ բաներ էր կարդում: Ինչեւէ, նա ակտիվ մարդ է, եւ բժիշկների թույլ տված այս երկու-երեք ժամվա աշխատանքը, կարծում եմ, պետք էր անպայման իմաստավորել: Հատուկ հանձնարարություններով դեսպանի պարտականությունները դնելով նրա վրա՝ ես այսօր նկատի ունեմ երեք բնագավառ, որոնք նա արդեն իրագործում է: Մեկը Եվրոպայի վերականգնման եւ զարգացման բանկի հետ մեր հարաբերություններն են: Սարգսյանը մշտական շփման մեջ է բանկի հետ, մասնավորապես բանկի նախագահ Դե Լա Ռոզիեի հետ, որը դարձել է նաեւ անձնական բարեկամ, այցելում է Սարգսյանի տուն, եւ լուրջ հարցեր են քննարկվում: Երկրորդը՝ Համաշխարհային բանկի հետ, որի նախագահը՝ պարոն Վուլֆենսոնը, նույնպես Արմեն Սարգսյանի դեռեւս համալսարանական ընկերն է եղել, եւ այս հանգամանքները չափազանց կարեւոր դեր են խաղում: Եվ երրորդը՝ Քըրք Քըրքորյանի բարեգործական «Լինսի» հիմնարկության հետ կապի, կոնտակտների այս ամբողջ պարտականությունը դրել եմ Արմեն Սարգսյանի վրա: Այս երեք բնագավառները, կարծում եմ, նրա համար ապահովում են բավականին ծանրաբեռնվածություն: Նա ինքն էլ խանդավառ էր քիչ առաջ իմ հիշատակած ներդրումների իրականացման պետական հանձնաժողովի գաղափարով, եւ ինքը առաջարկեց լինել ըստ էության այդ հանձնաժողովի արտասահմանում գտնվող գործակալ եւ այս ներդրումների ներգրավման ուղղությամբ լուրջ աշխատանքներ կատարել:

ՍԵՎԱՆ ԱԹԱՕՂԼՈՒ («Ակոս» շաբաթաթերթ, Թուրքիա) - Ի՞նչ եք մտածում Ձեր նոր գլխավոր խորհրդականի վերաբերյալ:

- Նախ եւ առաջ, նորի մասին խոսելուց առաջ, ես պիտի հնի մասին իմ կարծիքն ասեմ: Ես չեմ կարծում, որ իմ կողմից կամ Լիպարիտյանի կողմից ընդհանրապես լրացուցիչ մեկնաբանությունների կարիք կա: Լիպարիտյանի եւ իմ կողմից այդ հրաժարականի մասին ամեն ինչ ասված է: Մնացածը արդեն ճաշակի հարց է: Ուզում եք՝ հավատացեք այդ շարժառիթներին, ուզում եք՝ մի հավատացեք, բայց ուրիշ շարժառիթներ չկան, գոյություն չունեն, եւ Լիպարիտյանի գործունեության, նրա վաստակի, նրա չափազանց արդյունավետ մասնակցության, մասնավորապես բանակցությունների պրոցեսում, նրա ամենօրյա օգտակարության մասին իմ տված գնահատականը մնում է ուժի մեջ, եւ այս շահարկումները ոչինչ չեն տալիս: Իզուր պղտորում եք ե´ւ ձեր, ե´ւ ժողովրդի մտքերը: Պետք է հավատալ մարդուն, հավատն եք կորցնում: Ինչ վերաբերում է նրան փոխարինողի մասին, անկեղծորեն ասում եմ, ես դեռ չեմ գտել այդ փոխարինողին: Բայց համոզված եմ, որ դա կարեւոր ինստիտուտ է. մի մարդ, որը նախագահական համակարգում զբաղվի արտաքին քաղաքականության հարցերով եւ մասնավորապես Լեռնային Ղարաբաղի հարցի կարգավորման գործընթացով, եւ երրորդ պարտականությունը՝ փաստորեն միջնորդ դառնա նախագահի եւ Հայաստանի օտարերկրյա դիվանագիտական կորպուսի հետ, այդպիսի ինստիտուտ, այդպիսի պաշտոն անհրաժեշտ է:

ՏԻՐԱՆ ՆԱՂԴԱԼՅԱՆ («Փաստ» գործակալություն) - Մեկ տարի առաջ այս օրը մեր հանրապետությունում բոլորովին այլ վիճակ էր, չորս տարի անց, գրեթե այս օրերին նախագահական ընտրություններ են սպասվում: Եթե մեկնվենք այսօր առկա ներքաղաքական զարգացումներից, ըստ Ձեզ, գալիք ընտրություններին դեռ սպառնու՞մ է «սեպտեմբեր 25-ի» կետը, թե՞ այն այլեւս բացառում եք:

- Ես կուզեմ էլի մինչեւ վերջ անկեղծ լինել: Դա մեծապես կախված է նաեւ ձեզանից, կախված է մամուլից, կախված է մեր հասարակությունից, կախված է մեր մտավորականությունից: Որքա՞ն կարելի է հանդուրժել հեղափոխականությունը, բռնության կոչերը եւ բռնության փաստերը: Ես չեմ տեսնում, որ մեր հասարակությունն իր համար գոնե ինչ-որ իմունիտետ է ստեղծում նման անցանկալի զարգացումներից խուսափելու համար: Դուք եք, որ չպիտի հանդուրժեք դա: Անկախ ամեն ինչից՝ արդարացի է, թե անարդարացի է, բռնությունը մեկ անգամ ընդմիշտ պետք է մերժվի, բացառվի, պախարակվի, կշտամբվի, դատապարտվի առաջին հերթին ձեր կողմից, մամուլի կողմից, որովհետեւ ձեր ձեռքին է ամբողջ զենքը: Եթե դուք դա չեք անում, ուրեմն նպաստում եք բռնությանը:

Երեվան, 26 սեպտեմբեր, 1997թ.